تبیین رابطۀ پیکره‌بندی فضاهای بینابین و کیفیت انعطاف‌پذیری با تأکید بر تطبیق‌پذیری در مساجد جامع سلجوقی

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

گروه معماری، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران.

چکیده

چکیده
بیان مسئله: انعطا‌ف‌پذیری را می‌توان یکی از جنبه‌های پایداری دانست. ساختمان‌ها به ساختار و پیکره‌بندی فضایی انعطاف‌پذیر نیاز دارند تا بتوانند نیازهای درحال تغییر را برآورده کنند. مساجد نیز که به‌عنوان یکی از مهم‌ترین فضاهای حضور و فعالیت‌های جمعی انسان‌ها قرن‌ها مورد استفادة نسل‌های گوناگون با فرهنگ‌های مختلف قرار گرفته و پذیرای فعالیت‌های اجتماعی گسترده و متنوعی بوده‌اند، از این قائده مستثنی نیستند. ساختار اصلی مساجد ایرانی در دوران سلجوقی شکل گرفته و تا امروز ادامه یافته‌ است. فضاهای بینابین مهم‌ترین شاخصة این استخوان‌بندی محسوب می‌شوند و نقش مهمی در سازماندهی فضایی مساجد و کیفیات فضایی آن دارند.
هدف پژوهش: این پژوهش با هدف شناخت فضاهای بینابین، نحوة تعریف فضایی، بررسی ویژگی‌ها و تبیین جایگاه آن‌ها در تأمین کیفیت انعطاف‌پذیری در مساجد جامع دوران سلجوقی انجام شده است.
روش پژوهش: این پژوهش جزو مطالعات توصیفی-تفسیری و از نوع ترکیبی (کمی و کیفی) و به روش استدلال استنتاجی است. جامعة آماری پژوهش شامل تمام مساجد جامعی می‌شود که براساس نظریات متخصصین و پژوهشگران این حوزه منتسب به دوران سلجوقی هستند.
نتیجه‌گیری: انعطاف‌پذیری فضایی مساجد جامع سلجوقی براساس کیفیت یکپارچگی فضایی مورد بررسی قرار گرفته و به‌وسیلة دو شاخص نحوی اتصال و هم‌پیوندی مورد ارزیابی و مقایسه قرار گرفت. نتایج تحقیق نشان‌داد که علاوه بر عامل مساحت، ویژگی‌های فضایی و کیفیت چیدمان فضاهای بینابین بر میانگین هم‌پیوندی و اتصال‌پذیری مساجد جامع دوران سلجوقی مؤثر است. هرچه فضاهای بینابین اعم از حیاط مرکزی، ایوان و ورودی از ویژگی‌های بینابینی بیش‌تری برخوردار باشند، یکپارچگی فضایی بالاتری داشته و موجب ارتقای کیفیت انعطاف‌پذیری می‌شوند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Examining the Connection Between the Configuration of In-between Spaces and the Quality of Flexibility by Focusing on Adaptability in Seljuk Grand Mosques

نویسندگان [English]

  • Fatemeh Hedayati
  • jamaleddin soheili
  • Kamal Rahbarimanesh
Department of Architecture, Qazvin Branch, Islamic Azad University, Qazvin, Iran.
چکیده [English]

Abstract
Problem statement: Flexibility is considered one of the aspects of sustainability in buildings, as flexible spatial structure and configuration are required to meet their variable needs. Mosques, as one of the most significant spaces for the presence and collective activities of people, have always been used in different cultures and generations and accepted by various social activities. The main structure of Iranian mosques was formed during the Seljuk era, and they have kept this pattern until the present. The in-between spaces are one of the most important features of this structure, which have central roles in providing spatial organization and qualities.
The question raised here is as follows:What connection is established between the spatial quality and the configuration components of the in-between spaces on the one hand, and the quality of flexibility on the other hand by considering the quality of adaptability in the Seljuk mosques?
Research objectives: The research aims to signify the in-between spaces, their spatial definition, characteristics, and place in providing the quality of flexibility in the Grand Mosques of the Seljuk era.
Research method: This research is descriptive-interpretive with a quantitative-qualitative approach and inferential reasoning. The research statistical population includes all Grand Mosques that belong to the Seljuk era based on the ideas of relevant experts and researchers.
Conclusion: The spatial flexibility of the mosques in the Seljuk era was investigated based on the quality of spatial integration. The results were evaluated and compared by using two indicators of ‘spatial connection and integration. The research outcomes showed that there are some factors including spatial characteristics and the quality of layout, besides the area factor, that affect the mean-value of spatial integration and connectivity in the Grand Mosques of the Seljuk era. The more in-between spaces (the central courtyard, porch, and entrance space), the higher the spatial integrity and better quality of flexibility.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Spatial Integrity
  • Central Courtyard
  • Porch/Iwan
  • Entrance Space
  • Space Syntax
  • In-between spaces

مراجع

بلیلان اصل، لیدا. (1387). تأثیر فضای بینابین بر پیوستگی فضایی عناصر معماری و شهرسازی در ایران مطالعة موردی شهر تبریز. رسالة دکتری معماری، دانشگاه آزاد علوم و تحقیقات، واحد تهران، تهران، ایران.
 بلیلان اصل، لیدا؛ اعتصام، ایرج و اسلامی، غلامرضا. (1390). نقش فضای بینابین در هویت‌بخشی به گسترة فضایی بافت‌های تاریخی، هویت شهر، 5 (8)، 59-81.
 بلیلان اصل، لیدا و ستارزاده، داریوش. (1394). جایگاه فضای بینابین در سازماندهی فضایی عناصر معماری و شهری در ایران مطالعة موردی: شهر تبریز در دورة قاجار. علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، 17 (2)، 169-181.
 بنتلی، ای‌ین. (1385). محیط‌های پاسخ‌ده (ترجمة مصطفی بهزادفر). تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران.
 ترکمن، ثمین و سهیلی، جمال‌الدین. (1400). تحلیل تأثیر مفهوم بینابینیت در ارتقاء حس تعلق به مکان در مسجد-مدرسه‌های دورة قاجاریه (نمونة موردی: مسجد-مدرسه صالحیه شهر قزوین). علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، (23)، 231-219.
 چینگ، فرانسیس. دی. کی. (1382). معماری: فرم، فضا و نظم (ترجمة زهرا قره‌گوزلو). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
 دهخدا، علی‌اکبر. (1363). لغت‌نامة دهخدا. تهران: انتشارات مؤسسة لغت‌نامة دهخدا.
 ساسانی، مژگان؛ عینی‌فر، علیرضا و ذبیحی، حسین. (1395). تحلیل رابطة بین کیفیت فضای میانی و کیفیت‌های انسانی-محیطی موردپژوهی مجتمع‌های مسکونی شهر شیراز. هنرهای زیبا-معماری شهرسازی، 21 (2)، 69-80.
سلطان‌زاده، حسین. (1398). معماری ایران در دورة اسلامی (مفاهیم، الگوها و آثار). تهران: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی قزوین.
شایگان، داریوش. (1380). افسون‌زدگی جدید، هویت چهل‌تکه و تفکر سیار (ترجمة فاطمه ولیانی). تهران: فرزان.
 شیخ‌اکبری، نوشین؛ سهیلی، جمال‌الدین و ارمغان، مریم. (1400). تأثیر سبک زندگی نوگرا بر چگونگی محرمیت در خانه‌های برونگرای دورة پهلوی اول. معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، 14 (37)، 79-98.‎
عینی‌فر، علیرضا. (1382). الگویی برای تحلیل انعطاف‌پذیری در مسکن سنتی ایران. هنرهای زیبا-معماری شهرسازی، 13 (13)، 64-76.
 غروی الخوانساری، مریم. (1396). گونه‌بندی و تحلیل قابلیت‌ها در انواع رویکردهای اتعطاف‌پذیری. صفه، 27 (76)، 37-54
کیائی، مهدخت؛ سلطان‌زاده، حسین و حیدری، علی‌اکبر. (1398). سنجش انعطاف‌پذیری نظام فضایی با استفاده از تکنیک چیدمان ‌فضا (مطالعة موردی: خانه‌های شهر قزوین). باغ نظر، 16 (71)، 61-76.‎
 محسنی، منصوره و خراباتی، ساجده. (1400). بررسی تطبیقی انعطاف‌پذیری مدارس سنتی ایران از دورة سلجوقی تا قاجار،باغ نظر، 18 (98)، 67-82.‎
 معین، محمد. (1386). فرهنگ معین. تهران: زرین.
 هیلن‌براند، رابرت. (1383). معماری اسلامی (ترجمة باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی). تهران: روزنه.
 
Aliyah, I., Setioko, B. & Pradoto, W. (2017). Spatial flexibility in cultural mapping of traditional market area in Surakarta (A case study of Pasar Gede in Surakarta). City, Culture and Society, 10, 41-51.
Arsalan, A. & Uraz, T. U. (2017). Small House Spatiality: A Comparative Space Syntax Application. Open House International, 42 (2), 58-67.
Carmona, M. (2010). Contemporary public space: Critique and classification, part one: Critique. Journal of Urban Design, 15 (1), 123-148.
Ćetković, A. (2012). Flexibility in architecture and its relevance for the ubiquitous house. Technoetic Arts, 10 (2-3), 213-219.
Cros, S. (2003). The Metapolis Dictionary of Advanced Architecture: City, Technology and Society in the Information Age. Barcelona: Actar.
De Paris, S. R. & Lopes, C. N. L. (2018). Housing flexibility problem: Review of recent limitations and solutions. Frontiers of Architectural Research, 7 (1), 80-91.
Estaji, H. (2017). A review of flexibility and adaptability in housing design. International Journal of Contemporary Architecture, 4 (2), 37-49.
Garavi Alkhansari, M. (2018). Toward a convergent model of flexibility in architecture. Journal of Architecture and Urbanism, 42 (2), 120-133.
Groák, S. (1992). The idea of building: thought and action in the design and production of buildings. London: E & FN Spon.
Hertzberger, H. (2008). Lessons in Architecture. Rotterdam: Uitgeverij.
Kim, Y. J. (2013). On flexibility in architecture focused on the contradiction in designing flexible space and its design proposition. Architectural research, 15 (4), 191-200.
Kronenburg, R. (2007). Flexible, architecture that responds to change. London: Laurence King Publishing.
Lynch, K. (1984). Good city form. USA: The MIT Press.
Orhun, D., Hillier, B. & Honson, J. (1995). Spatial Types in Traditional Turkish Houses. Journal of Environment and Planning B: Plan, 22 (4), 475-498.
Park, H. (2015). A Study on the meaning of in-between space in Sou Fujimoto and Bernard Tschumi’s Architecture. Korean Institue of Interior Design Journal, 24 (6), 87-95.
Rembeza, M. & Sas-Bojarska, A. (2022). The Changing Nature of In-Between Spaces in the Transformation Process of Cities. Urban Planning, 7 (1), 32-43.
Schneider, T. & Till, J. (2008). Flexible housing. London: Routledg.
Soheili, J. & Bashirzadeh, S. (2015). Studying flexibility factor in the architecture of Khaneh-Hussainias using space syntax theory with approach to social relations, case study: Amini, Razavi and Akhavizadegan Khaneh-Hussainia in Qazvin. Armanshahr Architecture & Urban Development, 8 (14), 67-79.
Tschumi, B., Abram, J., Agacinski, S., Descharrieres, V., Fleischer, A., Guiheux, A., Lavin, S., Pelissier, A. & Rouillard, D. (1999). Tschumi Le Fresnoy: Architecture In/Between.  New York: The Monacelli Press.
Wolfrum, S., Stengel, H., Kurbasik, F., Kling, N., Dona, S., Mumm, I. & Zöhrer, C. (2018). Porous city: From metaphor to urban agenda. Basel: Birkhäuser.
باغ نظر
دوره 20، شماره 126
آذر 1402
صفحه 17-34

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار