شاهنامه بزرگ، سندی بر گفتمان ایرانی‌گرایی ایلخانان

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی (استادیار) دانشگاه تربیت مدرس

2 null

3 دانشکده پژوهشهای عالی هنر و کارآفرینی ، دانشگاه هنر اصفهان ، اصفهان

چکیده

به زعم بسیاری از محققین، نگارش شاهنامه بزرگ ایلخانی یکی از روش‌هایی بوده که ایلخانان با هدف مشروعیت بخشی به حکومت خود از طریق برقراری پیوند میان ایلخانان و شاهان اساطیری ایران در نگارخانه‌های دربار از تولید آن حمایت کردند.
هدف: چگونگی بازتاب و نحوة بیان قدرت و مشروعیت در نگاره‌های شاهنامة بزرگ ایلخانی.
روش: تحقیق به شیوه کتابخانه‌ای و تحلیل موردی برخی از نگاره‌های مهم انجام پذیرفته است.
بیان مسئله: پژوهش حاضر در صدد آن است تا بررسی کند که چگونه مشروعیت ایلخانان در نگاره‌های شاهنامه بزرگ ایلخانی بازتاب یافته و به پیوند آنان با فرهنگ ایرانی کمک کرده و به چه نحو در نگاره‌ها به نمایش درآمده است.
نتیجه‌گیری: نتایج حاکی از آن است که بر خلاف گفتمان1اولیه مغولان که مبتنی بر یاسای چنگیز و با ورود چنگیز و فتوحات اولیه او بر پایه وحشت و ارعاب بنا شده بود، در دومین حمله مغولان که به فتح سراسری و تشکیل حکومت ایلخانی توسط هولاکوخان منجر ‌شد، به گفتمان تسلط و اقتدار بدل ‌شد و در نهایت در اواخر دورة ایلخانی و با مسلمان‌شدن سه حاکم آخر ایلخان، حاکمان در برابر فرهنگ ایرانی نرمش و انعطاف نشان‌داده و زمینه‌های ایرانی‌گرایی را فراهم ‌‌کردند. مغولان از شاهنامه در راستای جایگزینی خود با شاهان اساطیری ایران بهره گرفته و به انتخابی گزینشی از صحنه‌نگاری شاهنامه روی آوردند؛ البته نه در راستای انطباق با نقاط عطف داستانی شاهنامه، آن‌گونه که در دیگر نسخ دیده می‌شود، بلکه در رابطه با صحنه‌هایی که در آن با توازی میان صفات شاهان ایرانی و ایلخانان و جایگزینی بصری خود و آنان قادر بوده تا توازی منطقی میان آنان و شاخصه‌های مشروعیت حکومت ایرانی را فراهم سازند تا راهی برای کسب مشروعیت و پذیرش هویت ایرانی برای خود به وجود آورند. امری که نشانگر قرارگیری شاهانه بزرگ در بطن گفتمان مشروعیت خواهی ایلخانی در راستای ایرانی‌گرایی به منظور کاهش فاصله با جامعه ایرانی بوده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Great Shahnameh, an Evidence for Ilkhanid’s Persianism Discource

نویسندگان [English]

  • Reza Afhami 1
  • Asghar Javani 2
  • Seyed Mohammad Mehrnia 3
1
2
3 Higher Studies School of Art and Entrepreneurship, Art University of Isfahan, Isfahan
چکیده [English]

According to many researchers writting of the great shahnameh was supported by ilkhanids to legitimize their dynasy by making relations between Ilkhanid kings and mythical iranan kings.
● Purpose
The current study aims to shed light on  the significan role of Shahnameh in legitimation and Persianism of Mongols.
● Method
This artice has been written by the use of discource and liberary method and analysis of important paintings and is based on Foucault’s  geneology theory.
● Statement of the Problem
in this article , persianism means the procces that Mongols went through in order to replace their own culture with Iranian culture and legitimize themselves
● Conclusion
It can be inferred from the results that contrary to the initial discourse1 which was based on Ghenghis’s yasa2 that Ilkhanid dynasty is devided into 3 stages :
1.the first one is known for Ghenghis’s invasion and victories in wars and represents terror and fear.
2.this stage is called power and domination discourse because of ilkhanid’s attacks that led to conquest of iran.
3.at the last stage ilkhanid rulers converted to islam and became adapted to iranian culture. this situation caused the establishment of basics of persianization.
Shahnameh was used by Mongols in order to replace themselves with mythical kings of iran. they selectively chose some illustrations of Shahnameh  that could be helpful in emphasizing the similarities of the mythical kings and Mongol rulers so that they could be more acceptable for Iranian people. this shows the significant role of Shahnameh on their way to Persianism and legitimation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Great Mongol Shahnameh
  • Iranian nationalism Mongols
  • Iranian painting
  • legitimation
  • Ilkhanid art

مراجع

آبویل، ج. 1371. تاریخ ایران کمبریج. ت : حسن انوشه. جلد پنجم. تهران : امیرکبیر.
آدمووا.ات، گیوزالیان.ل.ت. 1383. نگاره‌های شاهنامه. ت : زهره فیضی. تهران : وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
اقبال، عباس. 1380. تاریخ مغول و اوایل ایام تیموری. چاپ دوم. تهران : نشر نامک.
باثورث، کلیفورد ادموند.1381. سلسله‌های اسلامی جدید : راهنمای گاهشماری و تبارشناسی. ت : فریدون بدره‌ای، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
براون، ادوارد. 1327. تاریخ ادبی ایران (از نیمة قرن هفتم تا آخر قرن نهم هجری، عصر استیلای مغول و تاتار). ترجمه و حواشی : علی اصغر حکمت. تهران: نشر بی‌تا.
بلر، شیلا.اس و جاناتان بلوم. 1381. هنر و ومعماری اسلامی. ت : یعقوب آژند. تهران :  انتشارات سمت.
بناکتی، فخرالدین ابوسلیمان داود. 1348. تاریخ بناکتی. به اهتمام جعفر شعار. تهران : انتشارات امیرکبیر.
بیانی، شیرین. 1381. دین و دولت در عهد ایلخانی. تهران: انتشارات مرکز نشر دانشگاهی.
سیمپسون، مرینا شریر. 1388. شاهنامه در مقام متن و شاهنامه در مقام تصویر، از مجموعه زبان تصویری شاهنامه. ت : سید داود طبایی. تهران : انتشارات فرهنگستان هنر.
سودآور، ابوالعلاء. 1380. هنر دربارهای ایران. ت : ناهید محمد شمیرانی، تهران : فرهنگستان هنر.
شهیدی مازندرانی، حسین. 1377. فرهنگ شاهنامه (نام کسان و جای‌ها). تهران : نشر بلخ.
ضیمران،محمد. 1378. میشل فوکو : دانش و قدرت. تهران : انتشارات هرمس.
جزائری، سید نعمت الله بن عبد الله. 1381. قصص الأنبیاء. ت : فاطمه مشایخ، تهران : انتشارات فرحان.
جوزجانی، منهاج الدین سراج. ‌1363. طبقات ناصری یا تاریخ ایران و اسلام. تصحیح : عبدالحی حبیبی. تهران : نشر دنیای کتاب.
حافظ ابرو، شهاب الدین عبدالله بن لطف بن عبدالرشید خوافی. 1350. چاپ چهارم. ذیل جامع التواریخ رشیدی. به مقدمه و تحشیه: خان‌بابا بیانی، تهران : انتشارات چاپخانه علمی.
حسن‌زاده، اسماعیل. ‌1379. نگرشی بر تأثیر اندیشه‌های عطاملک جوینی و رشیدالدین فضل الله همدانی در شیوه تاریخ‌نگاری آنان. مجموعه مقالات اولین سمینار تاریخی هجوم مغول به ایران و پیامدهای آن. جلد اول. تهران : انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
خزایی، محمد. ‌1387. مهم‌ترین شاهکار نگارگری دورة ایلخانی. کتاب ماه هنر. (اسفند1387). 19-14.
خواندمیر. 1353. دستورالوزراء. تصحیح : سعید نفیسی. تهران : انتشارات اقبال.
دوستخواه، جلیل. 1389. اوستا کهن‌ترین سروده‌های ایرانیان. جلد اول و دوم. تهران : انتشارات مروارید.
راسل، برتراند. 1371. قدرت. ت : نجف دریابندری. تهران : انتشارات خوارزمی.
رشیدالدین، فضل‌اله همدانی. 1362. جامع التواریخ. [جلد دوم]. به کوشش : بهمن کریمی. چاپ دوم، تهران : انتشارات اقبال.
زرین‌کوب، عبدالحسین. 1364. تاریخ مردم ایران، پیش از اسلام. تهران : انتشارات امیرکبیر.
زمانی، حسین. 1386. شاه آرمانی در ایران باستان و بایستگی‌های او. فصلنامه تاریخ محلات، (7) : 138-123.
دفتری، فرهاد. 1370. تاریخ و عقاید اسماعیلیه. ت : فریدون بدره‌ای. تهران : انتشارات فرزان.
دیماند، موریس اسون. 1336. راهنمای صنایع اسلامی. ت : عبدالله فریار. تهران : بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
فردوسی، ابوالقاسم. 1384. پژوهشی در اندیشه‌های فردوسی: تفسیر و تحلیل شاهنامه. به کوشش: رضا، فضل‌الله. تهران : انتشارات علمی فرهنگی.
کاشانی، ابوالقاسم عبداله. 1348. تاریخ الجایتو. تهران : انتشارات کتاب.
کنبی، شیلا. ‌1382. نقاشی ایرانی. ت : مهدی حسینی. تهران : انتشارات دانشگاه هنر.
مرتضوی، منوچهر. ‌1385. مسایل عصر ایلخانان. چاپ دوم. تهران : نشر آگاه.
مستوفی، حمداله. 1362. تاریخ گزیده. به اهتمام: عبدالحسین نوائی. چاپ دوم، تهران : انتشارات امیر کبیر.
Foucault, M.‌ (2012). Consideration an Marxism. Phenomenology and Power. Foucault studies, (14): 98-114.
Grabar,O. & Blair, S. (1980). Epic Image and Contemporary History, the Illustration of the Great Shahnama. Chicago: University of Chicago press.
Hillenbrand, R. (2002). The Art of book in Ilkhanid Iran. New York: Metropolitan Museum of Art.
Kamaroff, L. & Carboni, S. (2002). Legacy of Genghis Khan. New York: Metropolitan Museum of Art.
Pelliot, P. (1963). Notes on Marco Polo. Paris:Imprimerie national.
Soudavar,A.(1992). Art of Persian courts. With a contribution by Milo, C. Beach. New York: Rizzoli.
Soudavar, A. (1993). Negãrkhãné-ye Chin: Inspiration for Persian Royal Libraries, in the forthcoming publication of papers for a symposium entitled "Topics in Iranian Art and History" held at UCLA. January 1993.
Soudavar, A. (1996). the saga of abu – Said Bahador khan. London: The oxford University press.
باغ نظر
دوره 14، شماره 54
آذر 1396
صفحه 57-64

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار