مطالعة کیفی دلالت‌های معنایی معماری هورامان‌تخت از منظر نشانه‌شناسی

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مهاباد

2 استادیار دانشکده معماری و هنر دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج

3 هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج

چکیده

معنا نیاز بنیادی انسان است و معماری به عنوان یک فرآیند دلالتی، در تلاش است تا با تأکید بر ویژگی‌های ذهنیِ انسان علاوه بر کالبد و فرم ظاهری محیط، به تحقّق این بُعد از نیازهای بنیادی انسان یاری رساند؛ و در این میان، نشانه‌شناسی رهیافتی است که نگاهش به فراگَرد معناست و به دنبال دلالت‌های ضمنی و کشف لایه‌های معنایی پدیده‌هاست. هورامان مجموعه‌ای غنی از سکونت‌گاه‌های انسانی است که سهم مهمی از ارزش‌های فرهنگی کشور، از جمله در زمینة معماری را به خود اختصاص می‌دهد. عدم توجه به ابعاد معنایی در توسعة کالبدی سکونت‌گاه‌ها می‌تواند پیامدهای منفی بسیاری بر جاذبه‌های معماری این مناطق در جهت جذب گردشگر و نهایتاً اجتماع‌پذیری و حتی سکونت در آنها داشته باشد. از این رو پاسخ به این پرسش که "معانی خاص و دلالت‌های معنایی شکل‌گیری معماری هورامان‌تخت کردستان ایران با توجه به نشانه‌های متنی و از منظر نشانه‌شناسی چیست؟"، ضروری به نظر می‌رسد. هدفِ عمدة این بررسی، کشف و تدوین معانی معماری هورامان و نظام معنایی حاصل از نشانه/بازنمون‌های آن، جهت استفاده در برنامه‌های آتی بهسازی و نوسازی است. نظام تفسیر و رویکردِ پژوهش حاضر نشانه‌شناسی، و نظام تحلیل آن روش‌شناسی کیفی است و از روش نظریة زمینه‌ای برای تجزیه و تحلیل اطلاعات و ارایة نظریة نهایی استفاده شده است. در این راستا، معماری هورامان به مثابه یک متن، در ذیل پنج نظامِ استقرار، ساخت، فضا و عملکرد، حرکت و دسترسی، و منظر به صورت جزء به جزء مورد بررسی قرار گرفت؛ در این مرحله محقق با حضور در منطقه مورد پژوهش و انجام مصاحبه‌های باز و عمیق نسبت به گردآوری اطلاعات اقدام ‌کرده و عناصر و اجزای بازنمونی این نظام‌ها، تحت 43 مفهوم اولیه شناسایی و کدگذاری باز گردید؛ در مرحلة بعد هر کدام از نشانه/بازنمون‌ها، در ذیلِ هر یک از رمزگان‌های سه‌گانة اجتماعی، علمی و زیبایی‌شناسی، در چند سطح معنایی و با استفاده از کدگذاری‌های محوری و گزینشی، مورد تفسیر و تعیین موضوع قرار گرفت. نهایتاً 11 مقولة عمده نظیر: انسجام فضایی، خوانایی، حضورپذیری فضا که نشانگر اجتماع‌پذیریِ این معماری است شناسایی و تدوین ‌شد. سپس در مرحله پایانی، با یکپارچه‌کردن، مقایسه، و تعمق پیرامون مقولات به دست آمده در مراحل قبلی، یک مقولة هسته تحت عنوانِ "معماری هورامان پدیده‌ای اجتماع‌پذیر در جهت ارتقای کیفیت حیات جمعی" به عنوان معنای نمادین معماری هورامان تخت کردستان ایران انتخاب ‌شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Qualitative Study of Implications of Meaning in Hawraman-Takht Architecture from Semiotics Perspective

نویسندگان [English]

  • Yousef Hamejani 1
  • Qader Bayzidi 2
  • Jalil Sahabi 3
1 Faculty member of Islamic Azad University of Mahabad Branch
2 Assistant Professor of Architecture and Art Department, sanandaj brand
3 Scientific member of Islamic Azad University of sanandaj
چکیده [English]

Meaning is the fundamental requirement of the human and the architecture as a signifying process in the cultural context tries to realize this aspect of human requirement by emphasizing on the intellectual specification of human mind and the exterior form and structure of the environment. The semiotics is an approach that looks beyond the meanings and seeks for the implicit significations and the layers of meaning in the phenomena. Hawraman is a valuable settlement with multiple residential areas that have a significant role in defining the cultural values of this country especially in the field of architecture. Ignoring the meaning implications in the physical improvement of settlements can lead to negative outcomes in tourism attraction. Thus, it is necessary to answer the following question: "what are the special meanings and semantic implications in the formation of the Hawraman-Takht architecture in Kurdistan of Iran in terms of textual and semiotic points of view?" This research aims to discover and formulate the meanings of Hawraman architecture and the meaning system that can be derived from signs/representations to be used in future improvement and renovation programs of the region. The semiotics is used as an interpretive system and the approach of this research while qualitative methodology was employed for system analysis, and grounded theory was used for data analysis and presentation of the final theory. In this regard, Hawraman architecture, as a text, was studied in the following five systems: establishment, structure, space and performance, movement and access, and landscape. Representative elements and components of these systems were identified and were open-coded under 43 initial concepts. In the next step, each of the signs/representations was interpreted and its subject was determined in some levels of meaning under the codes of social, scientific and aesthetic by using axial and selective coding. Finally, 11 major categories which represent sociability of this architecture were identified and formulated. Ultimately, through integrating, comparing, and contemplating in these categories, a core category entitled "Hawraman architecture as a social phenomenon to promote collective life" was selected as a symbolic meaning for Hawraman-Takht architecture in Kurdistan of Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Meaning
  • Architecture
  • Semiotics
  • Grounded theory
  • Hawraman-Takht
ازکیا، مصطفی؛ وثوقی، منصور و عبدالهی، عادل. 1392. جهان-محلی شدن و بازاندیشی در هویت زنان (مطالعه موردی هورامان تخت ایران). نشریه توسعه روستایی، 5 (2) : 22-1.
استراوس، اَنسِلم و کُربین، جولیت. 1392. مبانی پژوهش کیفی- فنون و مراحل تولید نظریه زمینه‌ای. ت : ابراهیم افشار. چاپ سوم. تهران : نشر نی.
پورجعفر، محمدرضا؛ صادقی، علیرضا و یوسفی، زاهد. 1388. بازشناسی اثرمعنا در جاودانگی مکان نمونه موردی روستای هورامان تخت کردستان. فصلنامه مسکن و محیط روستا، 28 ­(125) : 17-2.
پورمختار، احمد. 1392. بررسی میزان پیاده مداری در خیابان چهارباغ اصفهان و تأثیر آن بر تعامل اجتماعی شهروندان. فصلنامه شهر ایرانی اسلامی، 3 (11) : 100-99.
چندلر، دانیل. 1394. مبانی نشانه‌شناسی. ت : مهدی پارسا. چاپ پنجم. تهران : انتشارات سوره مهر.
حاجی ابراهیم زرگر، اکبر. 1386. درآمدی بر شناخت معماری روستایی ایران. چاپ چهارم. تهران : چاپ و انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
حنیفی، پردیس؛ ابراهیمی دهکردی، امین و بلادی ده بزرگ، سید احسان. 1394. بازشناسی منظر فرهنگی-آیینی هورامان با تأکید بر مراسم زیارت پیر شالیار. دو فصلنامه پژوهش‌های منظر شهر، 2 ­(4) : 58-47.
دانشگر مقدم، گلرخ؛ بحرینی، سید حسین و عینی ­فر، علیرضا. 1390. تحلیل اجتماع‌پذیری محیط کالبدی متأثر از ادراک طبیعت در محیط انسان‌ساخت (مطالعة موردی نمونه های مسکونی شهرهمدان). نشریه هنرهای زیبا، 3 (45) : 38-27.
دباغ، امیر مسعود. 1390. تأثیر معماری متأخر غرب بر معماری معاصر ایران از منظر نشانه‌شناسی. پایان‌نامه دکتری منتشر نشده. دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات تهران، تهران، ایران.
دباغ، امیر مسعود و مختاباد امرئی، مصطفی. 1390. تأویل معمارى پسامدرن از منظر نشانه ­شناسى. نشریة هویت شهر، 5 (9) : 72-59.
دباغ، امیر مسعود و مختاباد امرئی، مصطفی. 1393. چارچوبی نوین برای خوانش مساجد تهران معاصر. فصلنامه نقش جهان، 4 ­(2) : 42-29.
روشن، محبوبه و شیبانی، مهدی. 1394. نشانه‌شناسی و معنایابی مفاهیم عرفان­ شناختی در معماری و شهرسازی با تلفیق «عرفان اسلامی و رمزگان امبرتو اکو» (مورد پژوهی: معماری صفوی مکتب اصفهان). فصلنامه مدیریت شهری، 14 ­(38) : 172-151.
رئیسی، محمدمنان. 1389. معماری به مثابة متن: واکاوی امکان قرائت­‌های مختلف از یک اثر معماری. مجله منظر، 2 ­(7) : 53-50.
رئیسی، محمدمنان. 1392. معناشناسی در آثار معماری برای ارتقاء طراحی مسجد (پژوهش موردی: معنا­پردازی در مساجد معاصر تهران). پایان­ نامه دکتری منتشر نشده. دانشگاه علم­ و­ صنعت تهران، تهران، ایران.
ساسانی، فرهاد. 1391. نشانه‌شناسی مکان : مجموعه مقالات نقدهای ادبی-هنری، (مجموعه مقالات هفتمین هم­اندیشی نشانه‌شناسی). چاپ اول. تهران : نشر سخن.
سجودی، فرزان. 1390. نشانه‌شناسی : نظریه و عمل- مجموعه مقالات. چاپ دوم. تهران : نشر علم.
سجودی، فرزان. 1393. نشانه‌شناسی کاربردی. چاپ سوم. تهران : نشر علم.
سرتیپی پور، محسن. 1384. شاخص­های معماری مسکن روستایی در ایران. فصلنامه هنرهای زیبا، 22­­ (22) : 52-43.
سهیلی، جمال الدین. 1393. مروری بر نشانه‌شناسی در معماری: مجموعه مقالات. چاپ اول. تهران : گوهر دانش.
ضیمران، محمد. 1382. درآمدی بر نشانه‌شناسی هنر. چاپ اول. تهران : نشر قصه.
ضیمران، محمد. 1395. ژاک دریدا و متافیزیک حضور. چاپ سوم. تهران : انتشارات هرمس.
طبیبیان، منوچهر. 1382. مولفه های محیط و منظر. نشریه محیط شناسی، 29 (30) : 42-37. 
عقیلی، سید وحید و احمدی، علی. 1390. نشانه‌شناسی چشم‌اندازهای فرهنگی در جغرافیای فرهنگی؛ راهبردی مفهومی برای فهم وکشف معنا. فصلنامه تحقیقات فرهنگی، 4­ (4) : 116-91.
کاظمی، علی و بهزادفر، مصطفی. 1392. بازشناسی نظام معنایی محیطی در محیط­‌های تاریخی. فصلنامه مطالعات شهری، 2 (6) : 87-75.
کالر، جاناتان. 1390. درجستجوی نشانه‌ها - نشانه‌شناسی، ادبیات، واسازی. ت : لیلا صادقی و تینا امرالهی. چاپ دوم. تهران : نشر علم.
گرمس، آلژیرداس ژولین. 1389. نقصان معنا. ت : حمید رضا شعیری. چاپ اول. تهران : نشر علم.
گیرو، پی‌یر. 1392. نشانه‌شناسی. ت: محمد نبوی. چاپ چهارم. تهران : انتشارات آگاه.
ماجدی، حمید و سعیده زرآبادی، زهرا السادات. 1389. جستاری در نشانه‌شناسی شهری. نشریه آرمانشهر، 3 (4) : 54-49.
ماهان، امین و منصوری، سید امیر. 1396. مفهوم منظر با تأکید بر نظر صاحبنظران رشته‌‌های مختلف. ماهنامه باغ نظر، 14 (47) : 28-17.
محمدپور، احمد و رضائی، مهدی. 1388. درک معنایی از پیامدهای ورود نوسازی به اورامان کردستان ایران به شیوة پژوهش زمینه‌ای. مجلة جامعه شناسی ایران، 9 (1 و 2) : 33-3.
محمودی، محمد. 1395. فرهنگ جغرافیایی هورامان. چاپ اول. سنندج : انتشارات کردستان.
مرادی اسطلخ زیر، گیتی. 1394. شناخت والویت‌بندی الگوهای صحیح مسکن روستایی درتوسعه پایدار معماری روستا با استفاده از تکنیک­‌های MADM شهرستان ماسال. فصلنامه مدیریت شهری، 14 (40) : 398-383.
معماریان، غلامحسین؛ عظیمی، سیروان و کبودی، مهدی. 1393. ریشه‌یابی کاربست رنگ آبی در پنجره‌­های ابنیه مسکونی (نمونه موردی: ابنیه مسکونی اورامان). فصلنامه پژوهش‌های معماری اسلامی، 1 (3) : 59-46.
منصوری، سید امیر. 1383. درآمدی بر شناخت معماری منظر. فصلنامه باغ نظر، 1 (2) : 78-69.
نقره کار، عبدالحمید و رئیسی، محمدمنان. 1390. تحلیل نشانه‌شناختی سامانه مسکن ایرانی برپایه ارتباط لایه‌های متن/ مسکن. نشریه هنرهای زیبا، 3 (46) : 14-5.
نوربرگ-شولتز، کریستیان. 1391. معنا در معماری غرب. ت : مهرداد قیومی بیدهندی. چاپ چهارم. تهران : نشر متن.
Ghafari, A & Falamaki M. M. (2015). Reflection of Semiotic Ideas in the Reading of Architecture: Structuralist and Post-Structuralist Approaches. Journal of Applied Environmental and Biological Sciences, 5 (1): 49-55.
Moustafa, A. A. (1988). Architectural Aepresentation and Meaning: Towards a Theory of Interpretation. Master’s Thesis. MIT University.
Panofsky, E. (1970). Renaissance And Renascences In Western Art (Icon Editions). Michigan: University of Michigan Press.
Danesi, M. (2007). The Quest for Meaning: A Guide to Semiotic Theory and Practice. Toronto: University of Toronto Press (Canada).
Shafik Ramzy, N. (2013). Visual language in Mamluk architecture: A semiotic analysis of the Funerary Complex of Sultan Qaitbay in Cairo. Frontiers of Architectural Research, 3 (2): 338–353.
Walker, P. J. (1987). Semiotics and the discourse of architecture. (Unpublished doctoral dissertation). Auckland. University of Auckland Press (New Zealand).
Pellegrino, P. (2006). Semiotics of Architecture. Encyclopedia of Language & Linguistics (Second Edition), (1): 212-216.
Rappaport, A. (1980). Pedestrian Street Use, Culture & Perception. In A. Vernez Moudon (ED.), public streets for public use. (pp. 80-92). New York: Van Nostrand Reinhold.